صنایع دریایی، دریانوردی و لجستیک
حمل و نقل به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه پایدار و متوازن، با مؤلفه های مهمی همچون رشد اقتصادی، امنیت و عدالت اجتماعی ارتباط تنگاتنگی دارد و توسعه این بخش یکی از محور‌های کلیدی رشد و پیشرفت اقتصاد‌ها به حساب میآید. رشد و توسعه تکنولوژی به ویژه تحولات چشمگیر فناوری‌های نسل چهارم اقتصاد دیجیتال، ضرورت هوشمندسازی بخش‌های مختلف اقتصادی برای پذیرش تحولات آتی را بیش از پیش ضروری می‌نماید. صنعت حمل‌ونقل در ایران در همه گونههای آن به دلیل عدم مدیریت یکپارچه، غیر اقتصادی بودن و بهره‌وری پایین آن بسیار آسیبپذیر است. این صنعت در حال حاضر با مشکلات فراوانی هم در بخش زیرساخت و هم در بخش‌های ناوگان و اجرا رو به رو است که برطرف کردن این نقاط ضعف نیازمند نگرش جامع به این حوزه با تمرکز بر ورود فناوری‌های نوین و مدیریت بهینه است.
امروزه دو بازوی اصلی صنعت حمل‌ونقل دریایی یعنی بنادر و کشتیرانی‌ها و صنایع وابسته به آن‌ها، به‌طور مستمر در حال به‌روزرسانی و هوشمند سازی می‌باشند. زیرساخت‌های صنایع مذکور (مانند کشتی‌ها و بنادر) به فناوری‌های جدید و هوشمند مجهز شده و متناسب با آن مهارت‌های کارکنان در مشاغل مربوطه به‌طور مستمر از طریق آموزش‌های موردنیاز افزایش می‌یابد. بي‌شک بهره‌وری هر بخش صنعت ازجمله صنایع دریایی از سه فاکتور اصلی کیفیت خدمات، سرعت خدمات و نیز هزینه‌های تمام‌شده متأثر است. این عوامل سهم عمده‌ای در رقابت‌پذیری دارند که در تجارت پررقابت امروز به‌طور قطع وابستگی به هوشمند سازی حیاتی به نظر می‌رسد.
هوشمند سازی در صنعت کشتیرانی
با نگاهی اجمالی به امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی شاغل در کشتی‌ها، بنادر و صنایع کشتی‌سازی در 40 سال گذشته و مقایسه آن با کشتی‌ها، بنادر و صنایع امروزی، تفاوت عظیم و بي‌بازگشتی را شاهد هستیم. این تفاوت‌ها عمدتاً در افزایش حجم و سرعت فعالیت‌ها، دقت و کیفیت فعالیت‌ها، افزایش ایمنی، کاهش نیروی انسانی، افزایش مهارت‌های پرسنل و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، کاملاً مشهود است. به‌کارگیری و پیاده‌سازی فناوری‌های جدید، سبب‌ساز این‌همه تغییرات بوده است. تكنولوژي‌هاي فناوری اطلاعات و الکترونیک نقش اصلی را در این تحولات عظیم داشته است. ماهیت فعالیت‌های دریایی در حوزه کار بر روی کشتی و بنادر درگذشته به‌طورکلی فرد محور (دستی) بوده است. به همین دلیل نیازمند نیروی انسانی فراوان، جهت انجام فیزیکی عملیات بود. ازاین‌رو به سبب سختی کار و بهبود سطح زندگی در کشورهای پیشرفته طی سالیان اخیر، اغلب خدمه اروپایی جای خود را به خدمه کشورهای دیگر نظیر هندوستان، پاکستان، فیلیپین، اوکراین، آفریقا و غیره دادند و از طرف دیگر استفاده از تکنولوژی‌های جدید و هوشمند سازی، سبب کاهش کارکنان در مشاغل سنتی و قدیم شده است که به‌نوعی تهدید محسوب مي‌شود. لیکن در کنار آن روی آوردن به مشاغل در استانداردها و حوزه تکنولوژی‌های جدید خصوصاً استاندارد‌هاي GS1 و تکنولوژی فناوري اطلاعات به‌طور روزافزون ادامه دارد. به‌طور خلاصه مزایای عمده هوشمند سازی و استفاده از استانداردهای GS1 و فناوری اطلاعات عبارت‌اند از:
- استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات و ارتباطات در حال تبدیل‌شدن به محور اصلی و شكل‌دهنده قدرت رقابت‌پذیری ملی کشورها است.
- استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های هوشمند، نقش حیاتی را برای ادامه نوآوری‌ها در خلق فرایندها و محصولات جدید و درنتیجه ایجاد مزایای رقابتی بر عهده دارد.
- استاندارد‌هاي GS1 و هوشمند سازی و فناوری اطلاعات باعث افزایش شفافیت فرایندهای اداری و تصمیم‌گیری‌ها می‌شود. تمامی این دستاوردها در سایه کاهش و یا عدم نیاز به عوامل انسانی حاصل‌شده است.
نمونه‌هایی از پیشرفت‌های حاصل‌شده از ناحیه هوشمند سازی در صنعت حمل‌ونقل دریایی
هوشمند سازی بنادر با استفاده از استاندارد‌هاي GS1 و انواع فناوری ازجمله فناوری اطلاعات موجب افزايش سرعت، ایمنی و دقت عملیات به‌صورت گسترده‌ای شده است. براي نمونه دیجیتالی کردن بسیاری از گزارش‌های کشتی‌ها که ضمن افزایش دقت و ماندگاری، سهولت ورود اطلاعات را ضمن افزایش حجم آن به دنبال داشته و درعین‌حال سبب‌ساز کاهش کارکنان در بخش‌های مربوطه شده است. انجام آموزش‌های مؤثر و عملی بر روی کشتی‌ها که ضمن افزایش مهارت‌ها، باعث کاهش پروسه‌های رایج اعزام کارکنان به مراکز خاص جهت گذراندن آموزش‌ها شده است، امکان پیاده‌سازی مؤثر و دقیق بسیاری از قوانین و مقررات و الزامات بین‌المللی (مانند کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از گازهای گلخانه‌ای وغیره ) را فراهم ساخته است.
برقراری شبکه‌های ماهواره‌ای جهت استفاده کارکنان کشتی‌ها از اینترنت، تلویزیون ماهواره‌ای و ارتباط آن‌ها با خانواده‌های خود، باعث افزایش انگیزه و درنتیجه افزایش بهره‌وری‌شان در کنار ارتقاء سطح زندگی دریانوردان شده است. ارسال اتوماتیک و دیجیتالی نقشه‌های دریانوردی به کشتی‌ها ضمن کاهش هزینه‌ها، کاهش کار کارکنان کشتی‌ها را نيز به دنبال داشته و ایمنی ناوبری شناورها را بالابرده است. کنترل مصارف قطعات، ملزومات، روغن، سوخت و غیره با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته به‌دقت قابل پایش و بهینه‌سازی است. ارسال دقیق، به‌موقع و مؤثر راهنمایی‌های لازم به کشتی‌ها و برقراری ارتباط سریع و مستقیم با دریانوردان خصوصاً در مواقع بروز خطرات و حوادث، ایمنی و اطمینان عملیات هدایت کشتی‌ها را افزایش داده است. استفاده از فناوری‌های جدید در حوزه ” Condition Monitoring “خودبه‌خود از حجم ” Planned Maintenance ” کشتی‌ها کاسته و ضمن کاهش ریسک خرابی ماشین‌آلات، کاهش هزینه‌ها را نیز به دنبال دارد. فناوری جدید، اطلاعات زیادی را در اختیار فرمانده‌ها در خصوص انتخاب بهینه مسیر، آبخور و تریم کشتی‌ها قرار داده است.
به کمک استاندارد‌هاي GS1 و فناوری اطلاعات که از پایه‌های اصلی هوشمند سازی مي‌باشند، امکانات فراوانی ازنقطه‌نظر دسترسی به اطلاعات تجمیعی و درازمدت و نیز به اشتراک‌گذاری تجربیات و مدیریت دانش در اختیار قرارگرفته است، به‌گونه‌ای که با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان دانش سازمانی را به سهولت، جمع‌آوری، استخراج و انتقال داد.
تأثیر هوشمند سازی بر حرفه دریانوردی
فناوری‌های هوشمند تحول اثربخش زیادی در حوزه صنعت حمل‌ونقل دریایی به وجود آورده است. با استفاده از فناوری‌هایی نظیر دوربین، رادار، سونار، جی.پی.اس و بسیاری از حسگرها طی سال‌های گذشته، راهبری و هدایت کشتی برای دریانوردان ساده‌تر شده است. انتظار مي‌رود در آینده نزدیک حتی وظیفه ناوبری و هدایت کشتی به‌طور کامل به سیستم‌های هوشمند واگذار شود. بر اساس پیش‌بینی محققان تا سال 2020 اولین کشتی بدون سرنشین در آب‌های محلی و تا سال 2050 اولین کشتی اقیانوس‌‌پیمای بدون سرنشین در عرصه دریاها تردد خواهد کرد. بی‌تردید بهره‌گیری از فناوری‌های جدید هزینه و خطای انسانی را روی کشتی به‌شدت کاهش می‌دهد. به‌این‌ترتیب بهره‌وری نیروی انسانی در کشتیرانی به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. ضمن اینکه تنگناهای اقتصادی، فشارهای مالی، قیمت صعودی سوخت، محدودیت‌های زیست‌محیطی و دشواری کار در کشتی‌های غول‌پیکر معمولی در علاقه‌مندی و اشتیاق مالکان کشتی به استفاده از کشتی‌های جدید بی‌تأثیر نیست؛ زیرا با این کشتی‌ها مالکان با هزینه کمتر سود بیشتری را کسب می‌کنند. با شروع زمزمه‌های هوشمند سازی در صنعت کشتیرانی، فدراسیون جهاني كارگران حمل‌ونقل (ITF)، سازمان بین‌المللی کار (ILO) و سازمان جهانی دریانوردی (IMO) به‌شدت بر روی آن تمرکز کرده‌اند.
